Kiyim-kechak, bezak va tikuvchilik asboblari

Otdim, osmonga chiqdi.
(Do‘ppi)

Bosh ustida chambarak,
Chambarakda kapalak.
(Do‘ppi)

O‘zi bitta,
Tuxumi to‘rtta,
Bolasi o‘n oltita.
(Do‘ppi)

Boshingdagi boshpana,
Qish-qirovda gulxona.
(Telpak)

Kunduzi himoya qiladi,
Kechasi qoziqda turadi.
(Kiyim)

Qora botir qaltiroq,
Sag‘irlari yaltiroq.
(Qora atlas)

Top, topishmoq,
Tanga yopishmoq.
(Ko‘ylak)

Erta turdi,
Ikki ayri yo‘lga tushdi.
(Shim)

Mushtum yerga tushdi.
(Cho‘ntak)

Ho‘kizni mindim,
Qo‘yni ko‘tardim,
G‘ovachaga gizlandim.
(Etik, telpak, ko‘ylak)

Bir tug‘ishgan ikki do‘st,
Bo‘ylari tizdan.
Qolmaydi bizdan,
Saqlaydi qor, muzdan.
(Etik)

Kechasi arvayadi,
Kunduzi semiradi.
(Mahsi)

Kunduzi haq-haq yuradi,
Kechasi ogzini ochib yotadi.
(Kovush)

Ketaveradi, ketaveradi,
Borgan joyida og‘zi ochilib qoladi.
(Kovush)

Eshikka chiqsam, mening bilan yuradi,
O‘yga kirsam, adanda menga qarab turadi.
(Kovush)

Besh og‘ayni, qo‘rasi bor,
Xonasi boshqa.
(Qo‘lqop)

Keragida osuvli,
Aqlliga biluvchi.
(Sochiq)

Chakka tomadi,
Erga tushmaydi.
(Zirak-sirg‘a)

Jar labiga yontoq ilindi.
(Zirak-sirg‘a)

Jar bo‘yida jalbiroq.
(Zirak-sirg‘a)

Mush-mush, mushukkina,
Qo‘lida ushuqqina.
(Uzuk)

Besh qo‘limda besh puta.
(Uzuk)

Buxorodan kelgan mundi,
Besh og‘ochga mindi.
(Angishvona)

Bir boyning o‘n qo‘yi bor,
Biri bog‘liq, to‘qqizi yeshiq.
(Uzuk)

Xonning belbog‘i beliga yetmas.
(Bilak uzuk)

Buxorodan kelgan minor,
Kelib, kelib, o‘n qo‘lga qo‘nar.
(Xina)

Qizil tuya chel yoqalab yuradi.
(Jiyak)

Ko‘kkina qo‘zim,
Qurt-qurt kavshaydi.
(Qaychi)

Ana yerda birov o‘layotibdi,
Og‘ziga qo‘lim tiqsam kulayotibdi.
(Qaychi)

Ikki podsho qon chiqarmay urishadi.
(Qaychi)

Ikki botir qilichlashar.
(Qaychi)

Ikki bo‘ri tog‘da o‘ynar, chang chiqarmay,
Ikkisi ham bir bosh yeydi, qon chiqarmay.
(Qaychi)

Fotima-Zuhra urishadi,
Merosini bo‘lishadi.
(Qaychi)

Bir o‘ra,
Bir o‘ra ichida ming o‘ra.
(Angishvona)

O‘zi bitta,
Ko‘zi mingta.
(Angishvona)

Bozordagi mo‘ndi,
Kelib qo‘limga qo‘ndi.
(Angishvona)

Yalang‘och qochadi,
Yorg‘oqli quvadi.
(Igna, angishvona)

Bir ko‘zli kampir,
Ko‘ylakka gul tikar.
(Igna)

Hammaga to‘n tikaman, o‘zpm yalang‘och.
(Igna)

Yilt etdi,
Qirdan oshdi.
(Igna)

Yantoq uchi yaltiroq.
(Igna)

O‘zi bir qarich,
Quyrug‘i o‘n bir qarich.
(Igna, ip)

O‘zi kichkina, ingichka, kokili uzun.
(Igna, ip)

O‘zi kumush,
Dumi uzun.
(Igna, ip)

Kichkina xotin,
Chochvoni uzun.
(Igna, ip)

Mittigina kelinchak,
Mayin sochi uzunchoq.
(Igna, ip)

Buvimning lachagi uzundan-uzun.
(Igna, ip)

Ko‘kkina qo‘zim,
Quvan sudraydi.
(Igna, ip)

Ko‘kkina echki ipini sudrab suv ichadi.
(Igna, ip)

Oq eshakka oq tushov,
Ko‘k eshakka ko‘k tushov.
(Igna, ip)

Uzun ilkim bor,
Kalta qilkim bor,
Jingila bo‘rkim bor.
(Ip, igna, angishvona)

Iyna,
Iynaning boshi tuyna.
(To‘g‘nag‘ich)

O‘t yemaydi bedanam,
Suv ichmaydi bedanam,
Tilla to‘qim ustida,
Yo‘rg‘alaydi bedanam.
(Tikish mashinasi)

Tegi ko‘mirchi,
Usti temirchi.
(Tikish mashinasi)

Ertakli topishmoqlar

Huroyimning so‘rog‘iga javob

Sultonxon degan podsho umrining oxirida Huroyim degan qizga uylanmoqchi bo‘ladi. Sultonxon Huroyimga sovchi yuboribdi.
Huroyim qalinimga:
O‘nta uloq,
Yigirmata bo‘ri,
O‘ttizta yo‘lbars,
Qirqta tulki,
Ellikta no‘xta,
Oltmishta axta,
Etmishta sarg‘aldoq,
Saksonta chaqaloq,
To‘qsonta tumaloq,
Yuzta jumaloq bersin
va shu so‘zimning ma’nosini ayirib bersin debdi. Podsho fikr qilib, Huroyimning aqlli ekanligini aytadi. Bu topishmoqning ma’nosi kishining hayotiga bog‘liqligini aytadi. Kishi:
O‘nda uloqday bo‘ladi,
Yigirmada bo‘riday bo‘ladi,
O‘ttizda yo‘lbarsday bo‘ladi,
Qirqda tulkiday bo‘ladi,
Ellikda no‘xtalangan otday aqli raso bo‘ladi,
Oltmishda axtalangan otday qaytib qoladi.
Etmishda sarg‘aldoqday tilda boru dilda hech narsa bo‘lmaydi,
Saksonda go‘dak boladay bo‘lib qoladi.
To‘qsonda uydan chiqmay dumaloq bo‘ladi,
Yuzda bergiligidan nargiligi o‘ng‘ayliroq bo‘lib qoladi.
Sultonxon Huroyimning so‘rog‘iga javob bergandan keyin, Huroyim unga turmushga chiqib, Rustamxon degan bir o‘g‘il tug‘adi.

Bolaning javobi

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadimgi zamonda bir maqtanchoq podsho bor ekan. Bu podsho, «Yurtda mendan boshqa aqlli odam yo‘q», deb yurgan ekan.
Bir kun podsho ovga chiqibdi. Tushgacha ov qilibdi, hech ovi yurishmabdi. Keyin bir bolani uchratibdi. Podsho bolaga qarab:
— Hoy bola, bizni mehmon qilmaysanmi? — debdi.
Bola:
— Jonim bilan, yoshulli,— debdi.
Shunda podsho:
— Bizlarni nima so‘yib mehmon qilasan? — deb so‘rabdi. Bola:
— Topsak birni, topmasak ikkini so‘yamiz,— deb javob beribdi.
Podsho bolaning javobidan hayron qolibdi. Keyin vazirlariga:
— Bu bolaning gapida bir xosiyat bor, buni bir sinab ko‘ramiz,— debdi.
Podsho odamlari bilan bolaning uyiga boribdi. Bola podshoni, uning odamlarini yaxshilab mehmon qilibdi. Podsho boladan:
— Bola, sen nechta qo‘y so‘yding? — deb so‘rabdi. Shunda bola:
— Birni topmadik, shuning uchun ikkini so‘ydik,— deb javob qaytaribdi. Podsho yana taajjublanib:
— Birni topmasang, ikkini qayerdan topib so‘yasan? — debdi.
— Bizning bir bo‘g‘oz sovlig‘imiz bor edi. Boshqa bir qo‘y topolmay shu bo‘g‘oz qo‘yni so‘ydik. O‘zini so‘ygandan keyin, bolasi ham o‘ldi. Ana, ikkisini so‘ydik, deganning ma’nisi shu,— debdi haligi bola.
Podsho buni eshitib, bolaning aqliga hayron qolibdi. Keyin uni o‘z saroyiga olib ketibdi. Bu bola o‘qib dono bo‘libdi, keyin podsho uni o‘ziga bosh vazir qilib olibdi.

Malikaning topishmog‘i

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir podsho bo‘lgan ekan. Uning Sohibjamol degan bir qizi bor ekan. Uning bir she’riy topishmog‘i bor bo‘lib, kimki topishmog‘imning mazmunini aytib bersa, o‘shanga tegaman. Kimki topolmasa, jallodga kallasini oldiraman, der ekan. Har tomondan shahzodalar, bekzodalar, boyvachchalar kelib uning topishmog‘ini topolmay kallalaridan judo bo‘laveribdilar.
O‘sha mamlakatning kunchiqar tomonidan bir xaroba kulbada bitta kal qari onasi bilan yashar ekan. U bu xabarni eshitib:
— O‘sha qizning topishmog‘iga men javob beraman,— debdi.
Onasi qo‘rqib, kalni yuborishga unamabdi.
— Qanchadan-qancha shahzodalar, bekvachchalar va boyvachchalar topolmaganini sen toparmiding, — deb qarg‘ab beribdi. Kal oxiri onasini unatibdi. Onasi o‘g‘liga ko‘moch qilib beribdi. Shundan keyin kal podshoning saroyi tomon boribdi. Kal podshoning taxti tagiga borib uch kun yotibdi. Shunda malikaning kanizaklaridan biri kalni ko‘rib qolib, so‘rabdi:
— Sen bu yerda nega yotibsan? Senga bu yerdan boshqa yotadigan joy yo‘qmi?
Shunda kal:
— Men malikaning topishmog‘ini topgani keldim,— debdi.
Kanizak malikaga kalning gapini aytibdi.
Malika: «Olib kelinglar!» —debdi. Kalni uning huzuriga olib kiribdilar. Malika unga topishmoqni aytibdi:
Uzoq yerda o‘t qo‘yur-o,
Ani toping, Axlantoz.
Sassiq soyda it hurar-o,
Ani toping, Axlantoz.
Chorbog‘imda juft chinor-o,
Ani toping, Axlantoz.
Eshigimda qo‘sh munguz-o,
Ani toping, Axlantoz.
Qora tolim butoqsiz-o,
Ani toping, Axlantoz.
Oqqina qo‘zim suyaksiz-o,
Ani toping, Axlantoz.
Shunda kal malikaning she’riy topishmog‘iga shu javobni aytibdi:
Uzoq yerda ko‘yur-o,
Bo‘ri ko‘zi, oyimqiz.
Sassiq soyda it hurur-o,
Qurbaqalar, oyimqiz.
Chorbog‘ingda juft chinor-o,
Ota-onang, oyimqiz.
Eshigingda qo‘sh munguz-o,
Ini-ogang, oyimqiz.
Qora toling butoqsiz-o,
Qora soching, oyimqiz.
Oqqina qo‘zing suyaksiz-o,
Qo‘sh anoring, oyimqiz, — deb javob beribdi kal.
Shunda malika, shu kal topishmog‘imning javobini topdi, deb kanizaklarga aytibdi. Kanizaklar darrov choparlarga xabar qilibdi. Choparlar tezda podshoga xabar qilibdilar.
Podsho choparlarga suyunchi beribdi. Podsho qirq kechayu-qirq kunduz to‘y qilib, malikani kalga beribdi va kalni o‘ziga o‘ng qo‘l vazir qilib olibdi. Kal malika bilan murodu maqsadiga yetibdi.

Yangi topishmoqlar

Shoxi bor, ho‘kiz emas,
Egari bor, ot emas,
Xohlagan manzilingta
Etkazadi, minsang bas.
(Raketa)

Po‘lat qushim uchdi-ketdi.
Bir zum o‘tmay Oyga yetdi.
(Raketa)

Shamolday uchqur,
Yo‘q oyog‘i va qo‘li.
Ko‘zga ko‘rinmas,
Charog‘on yurgan yo‘li.
(Elektr toki)

Suv emas, simda oqar,
O‘t emas, chiroq yoqar.
(Elektr toki)

O‘zi qator joylangan,
Bir-biriga boylangan.
Bir-birini kuzatar,
Behisob nur uzatar.
(Elektr stolbasi, tok)

O‘zi turar o‘rnida,
Qo‘li ketgan har yoqqa.
(Elektr stolbasi, tok simi)

Kechasi oftobdek,
Kunduzi koptokdek.
(Lampochka)

Uyga osdik bitta nok,
Yop-yorug‘ bo‘ldi har yoq.
(Lampochka)

Uyimizga in qo‘ygan,
Tilla qushu tilla qush.
Kech kirganda yashnasang,
Odamlarning ko‘ngli xush.
(Lampochka)

Tagida taglik,
Boshida qalpoq,
Qalpoq tagidan
Mo‘ralab chiqar.
(Stol lampasi)

O‘chog‘i bor, mo‘risi yo‘q,
Cho‘g‘i boru kuyasi yo‘q.
(Elektr plitka)

Ortib, achchiq qizil meva,
Oq dengizda suzar kema.
(Dazmol)

Tashqari yoz, dim-olov,
Uychamizda muz, qirov.
(Xolodilnik)

Bir ajoyib ishxona, ichi doim qishxona.
(Xolodilnik)

Tinmas bitta,
Tinglar mingta.
(Radio)

Katta quti, ko‘zi bor,
Ko‘p tomosha, so‘zi bor.
(Televizor)

Radio desam, radio emas,
Kino desam, kino emas.
Eshitasan so‘zini
Ham ko‘rasan o‘zini.
(Televizor)

Jonsiz, tinglaydi,
Qo‘lsiz, yozadi,
Tilsiz, so‘zlaydi.
(Magnitofon)

Bir tuyam bor, guldiroq,
Hamma yeri yaltiroq.
(Traktor)

Dengizda kema suzar,
Ketma-ket oltin uzar.
(Paxta terish mashinasi)

Uradi o‘rog‘i yo‘q,
Yig‘adi tirnog‘i yo‘q.
Doni bo‘lar qop-qop,
Yanchadi, to‘qmog‘i yo‘q.
(Kombayn)

Gurillashi tegirmonday,
Lekin tegirmon emas.
Uchishlari g‘ajirday,
Lekin g‘ajir emas.
(Samolyot)

Gur-gur etar, uchar ketar,
Yurtdan yurtga odam eltar.
(Samolyot)

Uzoqlarga uchsa ham,
Talpinib qanot qoqmas.
(Samolyot)

Ot mindim ola qashqa,
Chopdim tog‘u toshqa.
(Samolyot)

Yo‘qdur qo‘lu oyog‘i,
Na ko‘zi, na qulog‘i,
Ammo unga bir qadam
Er shari, Oyu, Zuhro.
(Kosmik kema)

G‘ildiraksiz parovoz,
Parovozki juda soz.
Dengizlarda suzadi,
Baliqlardan o‘zadi.
(Paroxod)

Cho‘zilib yotar narvon,
Undan o‘tar uy-karvon.
(Temir yo‘l, poyezd)

Kichik temir ustida,
Shamoldek yelib yurar.
Egalarim kelsin, deb
Har doim kutib turar.
(Tramvay)

Ko‘zi yaltiraydi,
Ichi qaltiraydi.
(Avtomashina)

Yozda toycha,
Qishda xurjun.
(Velosiped)

Baland temir uy yurar,
Burni tog‘larni surar.
(Ekskavator)

Sen ichida tursang tikka,
Olib chiqar yuksaklikka.
(Lift)

Bir uy bor:
Ko‘r bo‘lib kirasan,
Ko‘zli bo‘lib chiqasan.
(Maktab)

Uyimiz nurdan,
O‘rganish bizdan,
O‘rgatish sizdan.
(Maktab, o‘quvchi, o‘qituvchi)

Sandiq to‘la pista-bodom,
Ochib ko‘r, bo‘lsang odam.
Xosiyati ko‘p, olam-olam,
Terib ol uni har dam.
(Kitob)

Qo‘l bilan ekiladi,
Ko‘z bilan teriladi,
Og‘iz bilan o‘riladi.
(Daftar, yozuv)

Rangi har xil,
Nomi bir xil.
(Rangli qalam)

Tili po‘lat shovvoz,
So‘zlay olmas beqog‘oz.
(Ruchka)

Xuddi bir ayri u,
Qaysi harf ekan bu.
(«Sh» harfi)

Olmasang yarim nafas,
Yo‘ldan o‘tgani qo‘ymas.
(Vergul)

Tim qora kichkina xol,
To‘xtatar yo‘lda darhol.
(Nuqta)

Shakli o‘xshar o‘roqqa,
Doim tutar so‘roqqa.
(So‘roq belgisi)

Xuddi o‘xshar mirza terakka,
Yo‘lda doim turar tikka.
(Undov belgisi)

Shahari bor, odami yo‘q,
Daryosi bor, suvi yo‘q.
(Karta)

Tilla yozuvli daftar,
Ichida gavhar gaplar.
(Diplom)

Qo‘li yo‘q, likop ushlar,
Qo‘shig‘i dilni xushlar.
(Patefon)

Patnisi bor, noni yo‘q,
Ashulachi, joni yo‘q.
(Patefon)

Bir vaqtda oladi,
Ko‘lankangiz qoladi.
(Fotoapparat)

Tarvuzim bor urug‘siz,
Pichoq bilan kesilmas.
Kesganingda ham uni
Maza qilib yeb bo‘lmas.
(Koptok)

Ukamga o‘xshar o‘zi,
Aslo yumilmas ko‘zi.
(Qo‘g‘irchoq)

Toyim bor, kishnamaydi,
Ez chog‘i ishlamaydi.
(Chana)

Suv ostida turar poylab,
O‘ljaga nayzasin shaylab.
(Qarmoq)

Suvga solsam botmaydi,
Baliqlar ham yutmaydi.
(Qarmoq po‘kagi)

Tepamda ko‘k dasturxon,
Dasturxonda shirmoy non.
Shirmoy non bir donadir,
Sindirilmas hech qachon.
(Osmon, oy)

Kunduz kuni o‘chirib,
Tunda yoqa olmaysan.
(Quyosh)

Olamni kezib bir-birini izlar,
Ularni yulduzlar kuzatar.
(Quyosh, oy)

Ko‘kda qilich yarqiraydi,
Suvda aksi yaltiraydi.
(Oy)

To‘ntarilgan ko‘k qozonda
Oltin tanga qaynaydi.
(Osmon, yulduz)

Kunduzi ko‘rpa yopar,
Kechasi ochiq yotar.
(Yulduz)

Tunda chiqar onasi,
Necha minglab bolasi.
Bekinishar qo‘rqqandan
Kelib qolsa otasi.
(Oy, yulduz, quyosh)

Oyog‘i yo‘q, qo‘li yo‘q,
Shoshib chopib chiqar u.
Ulkan zamin bag‘ridan,
Salom olib chiqar u.
(Buloq)

Oppoq sochli boshlari,
Daryo bo‘lar yoshlari.
(Qorli tog‘)

Bola kelar, bola kelar,
Ilk mehr ola kelar,
Silab-siylab daraxtlarga,
Guldan marjon taqa kelar.
(Bahor)

Qishda oq gul,
Bahorda suv sochadi.
El esganda,
Tumtaraqay qochadi.
(Bulut)

Osmon chirog‘i
Yondi-yu o‘chdi.
(Chaqmoq)

Chirmandasi osmonda,
Raqsi yerda, har yonda.
(Momaqaldiroq, yomg‘ir)

Paqiri yo‘q, suv separ,
Tut qoqqanday duv separ.
(Bulut, yomg‘ir)

Erga tushsa loy qilar,
Dehqonlarni boy qilar.
(Yomg‘ir)

Katta chelak teshildi,
Undan ko‘p suv to‘kildi.
(Yomg‘ir)

Beqasamdan yo‘li bor,
Osmon-falakda chiqar.
(Kamalak)

Yozib kumush poyondoz,
Sovuqda elar shakar.
Sharbatsiz yasar novvot,
Toping siz bermay shahar.
(Qor)

Yanvar bobo novvot sotdi,
Olgan edim qo‘lim qotdi.
(Muz)

Mehmon bo‘lib bog‘ima,
Hid purkar dimog‘ima.
(Shamol)

Jo‘shib kuylar akasi,
Raqsga tushar ukasi.
(Shamol, o‘simlik)

Mening bitta oshnam bor:
To‘rtta o‘g‘li bor,
Un ikkita nevarasi bor,
Har qaysisining nomlari bor.
(Bir yil, to‘rt fasl, 12 oy)

Bir shahar, shaharda o‘n ikki minora,
Minorada o‘ttiz deraza,
Har derazadan yigirma to‘rt o‘q uziladi.
Bu nima?
(Bir yil. 12 oy. 30 kun. 24 soat)

Kelib ketar bir yilda,
To‘rt og‘ayni har xilda.
(To‘rt fasl)

Ko‘rinishi yoysimon,
Ostida sonsiz tikan,
Juda nozik chashmaga,
Shu tikan erur posbon.
(Qosh, kiprik)

Ikki qo‘shni, ikki do‘st,
Yonma-yon turishadi.
Yig‘lashsa birga yig‘lab,
Baravar kulishadi.
(Ko‘z)

«O» — desam, ochiladi,
«B» — desam, berkiladi.
(Lab)

Aqlga do‘st tutsang, a’lo so‘zlar,
Yo‘qsa u suyaksiz balo so‘zlar.
(Til)

Biri so‘zlar, biri eshitar,
Biri uni ipday pishitar.
(Og‘iz, quloq, miya)

Asal emas, yoqadi,
Ari emas, chaqadi.
(Gap, so‘z)

Minglab ignani ko‘rdim,
Teshigi yo‘q hech birin.
(Kirpitikan)

Ko‘rinishi kalta arqon,
Qo‘l-oyoqsiz chopar chaqqon.
(Ilon)

Kiygan ko‘ylagi o‘ziga foydasiz.
(Ipak qurti)

Qo‘shnimnikiga kirsam,
Ikki ming ishchisi ishlayapti.
(Asalari)

Ikki yaproq bir tanda,
Kezar yozda chamanda.
(Kapalak)

Sochning tolidan ham ingichka,
Ipning ustida yurar.
(O‘rgimchak)

Qishda uxlab yalang‘och,
Bahor qo‘yar yashil soch.
(Tol daraxti)

Bir daraxt bor, bargi kumushdan,
Mevasi oltindan.
Bu nima?
(Jiyda)

Daraxtda to‘q-qizil,
Bir olma pishdi.
Ikkiga ajratsam,
Munchoqlar tushdi.
(Anor)

Qip-qizilu, anormas,
Cho‘g‘ga o‘xshar, yonolmas.
Mo‘ralaydi egatdan,
Joy oladi savatdan.
(Qulupnay)

Oltin kosada toshib turar,
Dala husnin ochib turar.
(Paxta)

Onasidan kiyim-boshim,
Bolasidan yog‘li oshim.
(Paxta)

Birini yerga tiqdim,
Bir xovuch bo‘lib chiqdi.
(Bug‘doy)

Yo‘rgaklangan malikam,
Tilla sochi bir tutam.
(Makkajo‘xori)

Boshida bor kokili,
Belidadir hosili.
(Makkajo‘xori)

Kiyik ko‘zli, qalam qosh,
Undan bo‘lar shirin osh.
(Loviya)

Cheti gulli patir non,
Ichi to‘la g‘ij-g‘ij don.
(Kungaboqar)

O‘zi pillaga o‘xshar,
Ichi tillaga o‘xshar.
(Er yong‘oq)

Oyog‘ini yerdan uzmay chiqar tomga,
Karnaylari tebranadi har maqomga.
(Karnaygul)

Son-sanoqsiz qilichli,
Uzun bo‘yli bahodir.
Etar uzala tushib,
Shovillab bexavotir.
(Qamish)

Yotar yumshoq ko‘rpada,
Qator o‘sar har safda.
Barglari ham yam-yashil.
Tusi tilladan asil.
(Sabzi)

To‘ni silliq, tuki yo‘q.
Ichi qizil, ko‘ki yo‘q.
Uni cho‘qolmas chumchuq.
(Tarvuz)

Bir nechtadan ko‘zi bor,
Olma kabi yuzi bor.
(Kartoshka)

Makonidir dalalar,
Er tagida bolalar.
(Kartoshka)

Yum-yumaloq, oy emas,
Sap-sarig‘u — moy emas.
Dumi ham bor, toy emas.
(Sholg‘om)

Yashab yetmish yetti kun,
Kiyar yetmish yetti tun,
Kuzda uzib olinar,
Ovqatlarga solinar.
(Karam)

Qizil rangda tuguncha,
Ichi to‘la kulchacha.
(Pomidor)

Xo‘roz desam qand,
Qand desam xo‘roz.
(Xo‘rozkqand)

To‘rt yonida to‘rtta oy,
Boshimga berar chiroy.
(Do‘ppi)

Bog‘lab qo‘ysang — yuradi,
Echib qo‘ysang — turadi.
(Botinka)

Birlashtirib kiyimni,
Issiq tutadi bizni.
(Tugma)

Vaqti bilan soch tishlar,
Oynaga qarab ishlar.
(Taroq)

Og‘zi yo‘g‘u tishi bor,
Boshimizda ishi bor.
(Taroq)

Bir tishi bor tishlaydi,
Tishlaganda kishnaydi.
Kishnab-kishnab ishlaydi,
Ishlab ko‘nglin xushlaydi.
(Tikish mashinasi)

Usti berk, tagi berk, atrofi devor,
Qishda ham, yozda ham odamni yutar.
(Uy)

Qishin-yozin bir yo‘ldan yurgani-yurgan,
Lekin xonaga xatlab kira olmaydi.
(Eshik)

Kelsangiz ham, ketsangiz ham har zamonda,
Qo‘l berishni, yo‘l berishni qilmas kanda.
(Eshik)

Bir soqchi bor, turadi ostonada,
Bir qo‘li ko‘chada, bir qo‘li xonada.
(Eshik tutqichi)

Qumdan yasalgan muzim,
Uyimni issiq tutar.
(Deraza oynasi)

O‘zi oriq,
Qorni yoriq.
(Tarnov)

Posbonidir u uyning,
Ko‘zi, tili yo‘q uning.
(Qulf)

Mixlangan qulog‘idan,
Suv quyar oyog‘idan.
(Umivalnik)

Elkasi bor, boshi yo‘q,
Oyog‘i bor, qo‘li yo‘q.
(Stul)

Er tagida yo‘li bor,
Ustida po‘lat to‘ni bor,
Shamoldan tez yeladi,
Buxorodan keladi.
(Gaz)

Katta ko‘lning o‘rtasida
O‘t yonar.
(Samovar)

Kosaga sho‘ng‘ib qaytadi,
Og‘izga borib yetadi.
(Qoshiq)

Hammomi bor o‘rtasida,
Burnida bir teshikcha.
Boshida bor tugmasi,
Bir qo‘li bor yonboshida.
(Choynak)

Beixtiyor lab yalar,
Kishi chanqog‘i qonar.
(Piyola)

Borishda qorni och,
Qo‘shiq aytar.
Kelishda qorni to‘q,
Yig‘lab qaytar.
(Paqir)

Ikki o‘rim sochi bor,
Qotma, qing‘ir qanoti.
Yukni yengil qilar,
Elka minish odati.
(Obkash)

Oz qo‘ysangiz: «Sol»—deydi,
Ko‘p qo‘ysangiz: «Ol!»— deydi.
(Tarozi)

Ahil bo‘lib yashar doim yetmish mard,
Tani yonib, elga qiladi xizmat.
(Gugurt)

Hazil so‘roqlar va so‘z o‘yini

 

Nima hamma tilda ham gapiradi?
(Aks-sado)

Nimaning besh barmog‘i boru
Lekin birorta ham tirnog‘i yo‘q?
(Qo‘lqop)

Nimaga odam orqaga o‘girilib qaraydi?
(Orqasida ko‘zi yo‘q)

Odamzodda nima ko‘p?
(Umid, reja)

Odamda nima bo‘lmasa, nimali bo‘lmasa,
Nima qilmasa yashay olmaydi?
(Hunari, ilmi bo‘lmasa, mehnat qilmasa)

Dunyoda nima chaqqon?
(Fikr)

Dunyoda nima yugurik?
(O‘y)

Dunyoda nima qimmat?
(To‘g‘rilik, rostlik)

Dunyoda nima ko‘rinmaydi?
(Sevgi)

Qilichdan o‘tkir nima?
(Ko‘z)

Yuqoridan pastga qarab o‘sadigan narsa nima?
(Sariq sumalak)

Tipratikan qishda nima qiladi?
(Uxlaydi)

Yumuq ko‘z bilan nimani ko‘rish mumkin?
(Tush)

Ko‘prik ustida ketayotgan odam oyog‘ining tagida nima bor?
(Oyoq kiyimining charmi)

Dunyoda bir narsa borki, u bo‘lmasa hech kim bir-birini tanimaydi, u nima?
(Ism)

Yuki bo‘lsa yuradi, yuksiz to‘xtaydi.
Nima ekan u?
(Osma soat)

Har kim to‘yar, kim to‘ymas?
(Baxil, hasadchi)

Qaysi joyda daryolar suvsiz,
Shaharlar uysiz bo‘ladi?
(Xaritada)

Qaysi hayvon butun qish bo‘yi boshini pastga qilib uxlaydi?
(Ko‘rshapalak)

Qaysi joyda osmon pastda bo‘ladi?
(Suvda)

Qaysi so‘roqqa hech qachon «ha» deb to‘g‘ri javob berish mumkin emas?
(«Uxlayapsanmi?»— degan so‘roqqa)

Qaysi vaqtda soatga qarash mumkin emas.
(Uxlaganda)

Kecha «ertaga», ertaga «kecha» bo‘ladigan kun qaysi?
(Bugun)

Hayvonlardan birining nomini ikki tomondan o‘qilsa ham o‘zgarmaydi. Bu qaysi hayvon?
(Kiyik)

Sovuqda bir xil kiyingan kishi va bola turibdi, bularning qaysi biri tezroq sovuq yeydi?
(Ikkovi ham)

Qanday idishni sira to‘ldirib bo‘lmaydi?
(Teshik idishni)

Dengiz ostida qanday tosh bo‘lmaydi?
(Quruq tosh)

Qanday soat bir sutkada ikki marta vaqtni to‘g‘ri ko‘rsatadi?
(To‘xtagan soat)

Topishmoq so‘zini qanday o‘qish mumkin?
(Chapdan o‘ngga)

Uch og‘ayni qanday otni oq dalada yeldiradi?
(Uch barmoqning qalam ushlab yozishi)

Yomg‘ir yog‘ib turganda, qarg‘a qanday daraxtga qo‘nadi?
(Ho‘l daraxtga ko‘nadi)

Tushimda yovvoyi hayvonlar meni taladi, ulardan qanday qilib qutulish mumkin?
(Uyg‘onib)

Uchta traktorchining Ahmad ismli akasi bor. Lekin Ahmad akaning ukalari yo‘q. Bu qanday bo‘ladi?
(Traktorchilar — ayollar, Ahmad akaning singillari)

Qora mushuk qay vaqt uyga osongina kira oladi?    
(Eshik ochiq bo‘lsa)

Suv qayerda ustundek turadi?
(Quduqda)

Qachon uchni ko‘rib o‘n besh deymiz?
(Kunduz soat 3 da)

Og‘zida tishi yo‘q odam tish og‘rig‘ini qachon biladi?
(It tishlaganda)

Bir joyda yonib turgan sakkiz lampochkadan uchtasi o‘chsa, nechta lampochka qoladi?
(Sakkizta lampochka qoladi, chunki uch lampochka singani yo‘q)

Nahorga nechta tuxum yeyish mumkin?
(Bitta, qolganlari nahor deb hisoblanmaydi)

Sizga tegishli bo‘lgan nimangizni sizdan ko‘ra boshqalar ko‘proq aytadi?
(Kishi nomi)

Olaqarg‘a o‘zini «Men qushman», deb ayta oladimi?
(Ayta olmaydi, chunki gapira olmaydi)

Otamning o‘g‘li, lekin mening akam ham emas, ukam ham emas.
Kim ekan u?
(Mening o‘zim)

Besh harfdan iborat bo‘lgan sichqon ushlaydigan qopqonni topa olasizmi?
(Mushuk)

Bir oilada cholu kampir yashaydi. Ularning ikki o‘g‘li bor. Har bir o‘g‘lining bittadan singlisi bor, Shu oilada nechta jon bor?
(Beshta: cholu kampir, ikki o‘g‘il, bir qiz)

Uyning har burchagida bittadan mushuk o‘ltiribdi. Har bir mushukning ro‘parasida bittadan mushuk o‘ltiribdi.
Hammasi qancha mushuk?
(To‘rt mushuk)

Bir kishi o‘zining o‘rtoqlariga bir bolaning suratini ko‘rsatib shunday debdi:—Mening er ham qiz tug‘ishganlarim yo‘qdir. Lekin bu bolaning otasi mening otamning bolasidir.
(O‘zining surati)

Kunlardan bir kun chol o‘g‘liga o‘ttiz tiyin berib shunday debdi:
— O‘g‘lim, shu pulga narsa olib kelginki, biz ham, tovug‘imiz ham, qo‘zimiz ham to‘yadigan bo‘lsin.
Aytinglar-chi, bola nima olib kelishi kerak?
(Qovun)

Anhor bo‘yida uch qarag‘ay o‘sadi. Ularning har birida uchtadan yo‘g‘on shoxi bor, har bir yo‘g‘on shoxida beshtadan novda bor. Har bir novdada yetti donadan olma bo‘lsa, hammasi bo‘lib nechta dona olma bor?
(Bitta ham olma yo‘q, qarag‘ayda olma bo‘lmaydi)