1
Birodarlar, ko‘rgilik, ko‘rgilik!
Bir erta uyg‘onib, kallamga qo‘l yugurtirdim. Sochlarim orasida yara-chaqalar uch berdi. Par-voyim falak bo‘ldi, yura berdim. Onamga-da aytmadim.
Chaqalar kun sayin bolaladi. Katta-katta bo‘ldi. Qo‘tir bo‘lib qichidi.
Shunda, qishlog‘imiz do‘xtiriga bordim. Do‘xtir fu, deya aftini burishtirdi. Yurchidagi kalxonaga olib jo‘nadi.
Ko‘chalarni changitib to‘p o‘ynardik. Men yangi sotib olgan qora to‘pimni tashlaganda, Vali ustalik bilan bir urgan edi, to‘p g‘iz etib yuqorilandi-da, qaytib ko‘chaga tushmadi. O‘ynovchilar turgan joylarida qotib qolishdi:
– Ah, qanday yaxshi to‘p edi, Shokir akaning bog‘chasiga tushdi-ya. Essizgina…
“Baxt o’zi nimadir, men bilolmadim…”
Qo’shiqdan
Bahorning ilk kunlari.Qish nafasi ketib ulgurmagan, bir kun oldin yog’gan qor erib,loy aralash oyoqqa yopishadi. Etni junjiktiradigan shamol -qarshisiga chiqqan har insonga “nish urib”, o’z yo’lida g’olibona davom etadi. Aftobus bekati har doimgidek odamlar bilan liq to’la: ona tovuq pinjiga berkingan jo’jachalardek yo’lovchilar bekat ichiga intilishadi. Xuddi shu bekat tomonga uch farzandi bilan shoshib, loy yo’lda sirg’angancha bir ayol kelmoqda. Bolalarning yuzi sovuqdan qizarib ketgan, uyquga to’ymagan ko’zlarida yosh yiltillaydi. O’z vazifasini yillar davomida bajarib charchagan etiklar loy yo’llarda sirg’anib, egasini behuzur qiladi. Onaning ko’zlari esa…xavotir, qayg’udan ich-ichiga botib ketgan, so’lg’in bir ahvolda.
U ayqirgan asov toʼlqinlarni yaxshi koʼrardi. Garchi shunday boʼlsa-da, ertaga baribir dengizni koʼzi qiyib, Holland yurtini tashlab ketadi…
Sxiphol aeroportida uni Berlinga kuzatib qoʼydim.
Qoʼlin siltab, boshin olib ketdi u.
(Ozod Sharafiddinov xotirasi)
Oltmishinchi yillar... Talaba edik. Bir qadar erk shabadalari esib, hurfikrlik kurtaklari paydo boʼlgan esa-da, mustabid siyosat hali qilichini qoʼlidan qoʼymagan damlar edi. Ozod Sharafiddinov darslari hamisha gavjum boʼlar, boshqa fakultetlardan, hatto boshqa institutlardan ham talabalar kelib, domla saboqlarini zavq va hayajon bilan tinglar edilar.
Bugun operatsiyam yo‘qligi uchun kechki ko‘rikni o‘tkazganimdan so‘ng ishlarni navbatchi hamkasbimga topshirib ko‘chaga chiqdim. Yomg‘ir yog‘ayotganini ko‘rib, «esiz, kechagina o‘rik gullagandiya», degan xayolga bordim. Yomg‘irning maydalab yog‘ishi kaminaning g‘ashini keltirardi. Yuzingni qay tomonga burma, mayin tomchilar urilib, dilda tushunib bo‘lmas bir sokinlik uyg‘otardi. Taksiga minganimda orqa eshik oynasining ochiqligini ko‘rib darrov ko‘tarib qo‘ydim. Sovuqdan junjikib, qo‘llarimni cho‘ntagimga tiqdim. Shunda cho‘ntagimdagi qog‘ozga qo‘lim tegdiyu, yana hammasi esimga tushdi. Uni asabiy tarzda ezg‘ilay boshladim. Yo‘l bo‘yi shu bilan mashg‘ul bo‘ldim. Manzilga yetganimda allaqachon qog‘oz kaftim orasida maydalanib yotardi.
Uyim besh qavatli binoning to‘rtinchi qavatida. Lift tomon yurgim kelmadi. Zinadan ko‘tarildim.
"Babayar askerlik dönüşü Rus kadın getirmiş." sözü o daha kapıdan girmeden köye yayılmıştı… Kimi şaşırmış, kimi inanamamıştı. Köyün kadınları Selime hanımefendiye sabır dilerken yaşlı erkekler de Şirmurad Molla'ya acıyarak sakallarını sıvazlıyorlardı.
Milliy o‘zligini bilmagan millatlar boshqa millatlarga yemish bo‘lgay.
(Mustafo Kamol Otaturkning maqbarasi devoridagi yozuvlardan.)
Ming eshitgandan bir ko‘rgan a’lo, deb bekorga aytmaslar ekan. Turkiyaga bir haftalik safarim va unda ko‘rganlarim bisyor kitoblardan o‘qiganlarimdan, so‘nggi paytlarda borgan, kelgan do‘stlarimdan eshitganlarimdan albatta, ma’qulroq kechdi desam xato qilmagan bo‘laman.
Moskvaning Sheremetevo qo‘nalg‘a (aeroport)sidan ko‘tarilgan uchoq (samolyot)imiz uch yarim soat deganda Istanbulga qo‘ndi. Uchoqda asosan markazliklar edi. Ular katta-katta safar to‘rvalarini sudrashib (keyin bilsam, chayqovchilikning uyini kuydiradiganlar shunday uchoqlarni to‘ldirishib qatnar ekanlar) apil-tapil tushib ketishdi. Uchoqda o‘nga yaqin odam, bir qozoq bovurdosh akademik va men qoldim. Biz Anqaraga havo yo‘lini davom ettirishimiz kerak edi. «Turkiy uluslar she’riyatida turk tili» mavzusida bo‘ladigan xalqaro to‘plandi (simpozium)ga shoshilardik.
Martning oxirgi kunlari. Koʼk yuzida suzib yurgan bulut parchalari oftobni bir zumda yuz koʼyga solyapti. Oftob har safar bulut ostiga kirib chiqqanida, bahor kelganidan bexabar hanuz gʼaflatda yotgan oʼt-oʼlanni, qurt-qumursqani uygʼotgan, avvalgidan ham yorugʼroq, avvalgidan ham issiqroq shuʼla sochayotganday tuyuladi.
Hamroev kechki ovqatdan keyin birpas choʼzilmoqchi boʼlgan edi, toʼgʼri kelmadi, narigi uy toʼpolon - bolalar birbirini yostiqbilan urib oʼynayotibdi; soat sakkiz yarimda majlisga borish ham kerak. Kecha Hamdam ota-onalar majlisi boʼlishi toʼgʼrisida maktabidan qogʼoz olib kelgan.
Tor, qiyshiq ko’chaning o’ksik oqshomini Tursunqul akaning churuk daivozasi tepasiga o’tqizilgan bir fanorning titrak nurlarigina yoritar edi. Uni har kun kechqurun past bo’yli, burushiq yuzli bir chol kelib, yoqib ketar edi. Biz uni «Fanorchi ota», der edik. U juda yuvvosh, indamas kishiydi, kichkina narvonchasini chaqqon qo’yib, allaqanday ustalik bilan chiqar, qo’ltig’idan kir ro’molchasini olib, avaylab fanor oynalarini artardi. Fanorni yoqqach, yerga tushib, obkashdek bukilgan yelkasiga narvonchasini qo’yib birpasda ko’zdan yo’qolar edi.
Bir marta yurak xurujini yengib o’tgan yozuvchining ko’nglini avaylashardi, ammo u saratonning qoq o’rtasida saratondan vafot etdi.
Oddiy va zerikarli kunlarning birida diqqinafas ofisga Malika kirib keldi. Uning yelkalarini yopib turgan kamalakrang xarir sharf, qulog’iga qistirib olgan nastarin, labidan qo’ngan nim tabassum tushkunlik ruhidagi kulrang xonada mayin shaboda kabi yeldi. Bu hissiyotni kimdir sezdi, kimdir payqamadi. Ko’ksiga urilgan bahoriy epkinni his qilgan Bahodir beixtiyor o’rnidan turdi. Ayolning yonida direktor o’rinbosari ko’ringach, boshqalar ham majburan o’rinlaridan turishdi.
Oltinchi qavatdan tashqariga boqaman: uzoqdan qorli cho’qqilar ko’zga tashlanadi. O’pkamni o’rab turgandek hissiyot qoldiradigan yupqa pardani olib tashlagim kelib qo’lim bilan ko’ksimni g’ijimlayman, bu g’alati parda doim to’yib nafas olishga halal beradi. Ko’nglim ham, o’pkam toza havolarni istayapti. Tog’larni, adirliklarni, kengliklarni, yashillikni sog’inyapti. Har yilgi odatimga ko’ra lolaqizg’aldoqlar ochilgach tog’lar sari otlanaman. Bir-ikki kunga bo’lsada, qish bo’yi yig’ilib qolgan g’uborlarim sof havo erib yo’q bo’layotganini teran his qilaman. Bu safar kun isishini kutolmadim. Bahorning yengil shabadasini sezgach, ayniqsa uyimiz yonidagi gulzorda mitti binafshalarni ko’rgach, sayohat tadorigini ko’ra boshladim. Farg’ona meni kutyapti. Bolaligimda yo’taldan xalos bo’lavermasam meni doim vodiyga jo’natishardi. U yerdan ikki yuzimga qon kirib, hayotga tashna nigohlar bilan qaytardim. Oylab yurardim u yerda. Ulg’ayishni jazosi shu ekan – safarlar, ta’tillar, dam olishlar qisqarib boraverarkan.
Аyol sochlarini tarab, binafsha isli atirdan boʼyniga purkadi-da, odmiroq boʼlsa ham sariq gulli koʼylagini kiyib bekatga chiqdi. Bahor kelgach adir yam-yashil tusga kirgan, uyi yonidagi yakka daraxt qiygʼos gullagandi. Tiniq osmonda suzib yurgan bulutlar, qushlarning chugʼur-chugʼuri ayolning kayfiyatini yanada koʼtardi. Bugun uning sevimli kuni – chorshanba. Chorshanba har yetti kunda bir marotaba keladi, qolgan olti kun juda zerikarli oʼtsada, ammo chorshanbaning muqarrar kelishi uni yashashga undardi. Аyol uchun sodir boʼlishi odat tusiga kirgan voqelikni inqitib kutishdan boshqa zavqli yumush yoʼq edi.
I
…Endi bu zot ham ulamodan biri edi. O‘z ahli tarafidan varasatul-anbiyo qatorig‘a kiritilgan uchun mertuq-sertuqlarning falon-tuganiga quloq soluvning ham luzumi yo‘q edi. Yigirma besh-o‘ttuz yilni madrasa tuprog‘i yalab o‘tkargan bir kishini, tabiiy, bizda ulamo qatorig‘a kirguzmay hol yo‘q. Ham ana shu madrasa tuprog‘ini o‘ttuz yil yalab, shul tuproq yalov ajrini ham olg‘an edi. Avom o‘rtasinda bo‘lsun, ulamo orasinda bo‘lsun ul «Domla Sharif Oxund» bo‘lub tanilg‘an va bu ismni eshitkan, yetti yashardan yetmish yasharning ko‘z oldig‘a katta salla, uzun chopon, semiztan, o‘ng qo‘lining yengidan to‘rt ellik tasbih uchi ko‘runub turg‘an, qib-qizil barkash yuz, moshkichiri soqol bir zot kelib bosar edi.
Аssalomu alaykum, aziz va muhtaram vatandoshlar!
Uzoq-yaqindan tashrif buyurgan hurmatli mehmonlar!
Siz, qadrdonlarimni, koʼpmillatli butun Oʼzbekiston xalqini barchamiz sogʼinib kutgan Navroʼzi olam bilan samimiy muborakbod etishdan baxtiyorman.
Bugun fasllar almashib, yeru koʼkda ilohiy moʼʼjizalar yuz bermoqda. Yangi kun, yangi mavsum, yangi hayot nafasi boshlanmoqda. Tabiat uygʼonishi bilan zimiston kechalardan zerikkan koʼngillar yasharib-yayramoqda.
Аlbatta, bugungi shodiyona bayramni el-yurtimiz bilan muazzam “Yangi Oʼzbekiston bogʼi”da oʼtkazishni niyat qilgan edik. Lekin hammamiz koʼrib turibmiz – soʼnggi kunlarda havo sovib, harorat biroz pasayib qoldi. Bugun obi rahmat yomgʼirlari bilan osmondan rizqu roʼz, qut-baraka yogʼmoqda. Hammamiz bu holatni shukronalik bilan qabul qilamiz.
Mana shu muhtasham saroyda turib, barcha-barchangizga eng ezgu va samimiy tilaklarimni izhor etishga ijozat bergaysiz.
Xush kelibsan yurtimizga, goʼzal Navroʼz!
Olam sen bilan nurga toʼlsin!
Sharqona Yangi yil hammamizga muborak boʼlsin!
...
Аziz va muhtaram vatandoshlarim!
Mana shu bahoriy lahzalarda barchamiz ulugʼ ajdodlarimizning tilaklariga qoʼshilib, ilohim, har kunimiz Navroʼzdek goʼzal, Navroʼzdek fayzli va mazmunli boʼlsin, deb niyat qilamiz.
Barchangizga sihat-salomatlik, yangi yutuq va zafarlar, oilaviy baxt va farovonlik tilayman.
Yurtimiz tinch, xalqimiz omon boʼlsin!
Navroʼzi olam barchamizga muborak boʼlsin!
Har yili dam olishga borganimda onamga gilam paypoq olib kelaman. Kavkaz tomonda koʻp boʻladi. Juba deyishadi, jurabi deyishadi. Oyim xuddi noyob narsaga ega boʻlgandek, uzundan-uzoq duo qiladi. Shundoq mehribon oʻgʻli borligini aytib qoʻshnilarga maqtanadi. Uning oyogʻi kasal. Salqin tushishi bilan shishib ketadi, ogʻriydi.
