Mektup

Mektup, kişi ve kurumların birbiriyle çeşitli maksatlarla haberleşmek için yazdıkları yazılardır.

Bir haber vermek, haber almak, bir şey sormak, istemek, bir duyguyu ya da düşünceyi paylaşmak, bir konuyu tartışmak gibi maksatlarla yazılır.

Mektup türünün ortaya çıkmasındaki temel düşünce ‘paylaşma isteği” dir.

Siyasi, edebî ve ilmî konularda yazılmış olan mektuplar, belge niteliği gösterir.

Dünyada mektup türünün ilk örneklerine Mısır’da rastlanmıştır. Eldeki ilk mektuplar, Mısır Firavunlarının resmî mektupları ile Hitit Krallarının Hattuşaş arşivinde bulunan mektuplarıdır.

Hz. Muhammed, İslamiyet’i yaymak için Bizans ve Mısır hükümdarlarına mektuplar göndermiştir.

Rönesanstan sonra Avrupa’da mektup türü büyük gelişme göstermiştir. Voltaire gibi sanatçılar da bu türde eserler vermişlerdir. 17. yüzyıldan itibaren yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Mektup türünün Türk edebiyatında ne zaman kullanıldığı kesin olarak belli olmamakla birlikte Uygur prenslerinin yazdıkları mektuplar bilinen en eski örneklerimizdendir.

Divan edebiyatında mektup kelimesi için “inşa (düz” ifadesi kullanılmış, mektupların toplandığı eserlere de “münşeat” adı verilmiştir. 16. yüzyılda yaşayan Fuzuli’nin yazdığı Şikayetname ilk mektup örneğidir.

Tanzimat Dönemi’nden itibaren posta pulu da kullanılarak ayrı bir kurum oluşturulmuş ve mektup türü yaygınlık kazanmıştır. Şinasi’nin Paris’ten annesine yazdığı mektup bu dönemin ilk örneklerindendir.

Edebi bir tür olarak mektup, Milli Edebiyat Akımı döneminden itibaren  yaygınlık kazanmaya başlamıştır.

MEKTUP TÜRLERİ

a) Özel mektuplar:

• Akraba ve dost gibi yakın çevredeki insanlara yazılan mektup çeşididir.
• Akla gelebilecek her konuda yazıldığı ve ileride yayımlanması söz konusu olmadığı için gizlilik özelliği taşır.
• Açık, yalın ve içten bir anlatımla yazılır.
• Genellikle çizgisiz beyaz kâğıda ve kâğıdın bir yüzüne yazılır.
• Tarih, hitap, mektup metni, nezaket ifadesi, imza ve adres bölümlerinden oluşur.
• Teşekkür, özür, davet, tebrik mektupları; tebrik ve başsağlığı dilekleri özel mektuplar içerisinde değerlendirilir.
• Sanatçı ve edebiyatçıların, daha çok genel konular üzerinde yazdıkları özel mektuplara “edebî mektup” da denmektedir.

b) Edebi mektuplar:

• Sanatçıların birbirlerine edebiyat, sanat veya kültür gibi konularda görüşlerini bildirdikleri edebî değer taşıyan mektuplarıdır.
• Edebî mektuplar da bir tür özel mektuptur ancak yazarları, içerikleri ve ifade şekilleri, özelden çok genel konulan ele almaları yönüyle özel mektuplardan ayrılır.
• Edebî mektuplarda yazarlar söz ustalığını göstermek amacıyla süslü ve sanatlı cümleler kullanır. Sanatlı üslupla bizde yazılan ilk mektup Fuzûlî’nin ‘Şikayetname’ sidir.
• Genellikle edebiyatçıların edebî konulardaki görüşlerini, mektubun yazıldığı dönemin edebiyat ve düşünce olaylarını ele aldığı için edebiyat tarihi ve eleştiri türü için önemli bir kaynaktır.
• Eski dönemlerde, bu tür kişisel edebî mektuplar, “Mektûbât (Mektuplar)” adı altında toplanır ve geniş kitlelerin de okuyabilmesi için yayımlanırdı.

Mektup türünde yazılmış hikâye, roman, şiir ve denemeler de vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Handan (roman) ⇒ Halide Edip Adıvar
• Bahar ve Kelebekler, Sivrisinek, Lokantanın Esrarı (hikâye) ⇒ Ömer Seyfettin
• Mutallaka (roman) ⇒ Hüseyin Rahmi Gürpınar
• Bir Serencam, Milli Savaş Hikâyeleri (hikâye) ⇒ Yakup Kadri Karaosmanoğlu
• Bir Kadın Düşmanı, Sönmüş Yıldızlar, Bir Damla Gözyaşı, Yalan, Bir Hayal Kırıklığı (hikâye) ⇒ R.Nuri Güntekin
• Genç Werther’in Acıları (roman) ⇒ Goethe.

c) İş mektupları:

• Özel kişilerle iş kurumlan ve iş kurumlannın kendi arasında, işle ilgili yazdıkları mektuplardır.
• Bu mektuplarda konusu ne olursa olsun bir iş ya da hizmet söz konusudur. Bu bir sipariş, satış, şikâyet, borç alıp verme isteği, tavsiye ya da bilgi isteme olabilir.
• İş mektuplarında istek açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, söz gereksiz yere uzatılmamalıdır.
• Bu tür mektuplar şekil bakımından özel bir titizlik gerektirir. Çizgisiz kâğıt kullanılmalı, yazıya kâğıdın dörtte bir oranında aşağıdan başlanmalıdır; dosyalanacağı düşünülerek kâğıdın sağında ve solunda yeteri kadar boşluk bırakılmalıdır.
• Kurumlar arasındaki iş mektupları kurumların ad ve adreslerini belirten özel başlıklı (antetli) kağıtlara yazılır.
• Kendisine mektup yazılan kişi veya kurumun ad ve adresi ile başlanır. Kâğıdın sağ üst tarafına tarih yazılır. Adres ve tarihten sonra birkaç satır aralık bırakılır, istek yazılır ve saygı ifade eden bir sözle mektup bitirilir.
• Metnin sağ altında ise yazanın imzası, adı ve soyadı yer alır.
• İş mektuplarının temelinde kişilerin ve işletmelerin ekonomik faaliyetleri vardır.

İş mektupları göndericinin niteliğine göre ikiye ayrılır:

1. Kişilerin işletmelere gönderdikleri mektuplar:

• Dilekçelerle aynı biçimsel özelliği gösterir. Aralarındaki fark, metinlerin içeriğindedir, metinlerin içeriğine paralel olarak gönderici ve alıcının birbirlerine karşı özel durumlarıdır.
• Bu tür mektuplarda gönderici o iş yerinden bir istekte bulunur veya o iş yerinin ürün ve hizmetleriyle ilgili şikâyetlerini dile getirir.

2. İşletmelerin kişilere veya başka işletmelere gönderdikleri mektuplar:

• Bu tür mektuplar, daha çok üzerinde işletmenin ad, adres ve logosunun bulunduğu antetli beyaz kağıtlara yazılır.
• Sipariş mektupları, reklam mektupları, teklif-satış mektupları bunlara örnek gösterilebilir.

d) Resmi mektuplar (resmi yazılar):

• Resmî dairelerin ve tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları resmî yazılarla; bunların, vatandaşların başvurularına verdikleri yazılı cevaplara denir.
• Birçok yönüyle iş mektuplarına benzer.
• Resmî mektupların hitap başlığı, yazılan resmî kurumun “kanun ve tüzüklerdeki tam adı” olmalıdır.
• Bu mektuplarda tarihin yanı sıra, mektubun sıra numarası ve konusu da belirtilir. Mektup bir cevap niteliğindeyse “ilgi” bölümüne cevabı olduğu mektubun sıra ve tarihi; “konu” bölümüne de “mektubun yazılış amacı” yazılır. Birkaç satır boşluk bırakılarak mektup yazılır.
• Mektup üst makama yazılıyorsa “… arz ederim”, “alt makama yazılıyorsa “… rica ederim.” şeklinde bitirilir.
• Bu tür mektuplarda açık, kesin ve anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.

Resmi mektupların bir türü olan dilekçe:

• Dilek, şikayet veya ihbar bildirmek için ya da herhangi bir konuda bilgi istemek amacıyla resmî kurumlara veya özel kuruluşlara sunulan imzalı ve adresli mektuplardır.
• Dilekçe, vatandaşlar tarafından yazılan bir çeşit resmî mektup niteliğindedir.
• Eskilerin “arzuhal” dedikleri dilekçeyi her vatandaşın verme hakkı vardır ve bu hak anayasa teminatı altındadır.
• Dilekçede yalın, anlaşılır ve ciddi bir dil kullanılmalıdır.
• İstek veya şikâyetler açık bir şekilde dile getirilmeli, yanlış anlamalara neden olabilecek kapalı ifadelerden kaçınılmalıdır.
• Aşırı saygı, sevgi bildiren ifadelere, kişilerin onurunu zedeleyici sözlere yer verilmemelidir.
• Dilekçelerdeki şikâyet ve istekler yasalara uygun ve kanıtlanabilir olmalıdır.
• Dilekçeler ilgili makama bizzat verileceği gibi posta, kargo, faks veya internet yoluyla da gönderilebilir.

ÖZEL MEKTUPLARLA EDEBİ MEKTUPLAR ARASINDAKİ FARKLAR

• Özel mektuplar, birbiriyle arkadaş, akraba, dost olan kişilerin birbirine yazdıkları mektuplardır.
• Bu mektup türünde yapmacıksız, içten geldiği gibi yazılan bir anlatım vardır.
• Yazınsal mektuplar ise sanat insanlarının birbirine yazdıkları mektuplardır.
• Bu mektuplarda özel mektuplardaki gibi dertleşme, içini dökme yerine birtakım düşünceler açıklanır ve tartışılır.
• Dönemin edebiyat ortamı değerlendirilir, sanat ve edebiyattaki gelişmelerin iyi ya da kötü yanlarına değinilir, o dönemin yayımlanan yapıtlar ile ilgili görüş alışverişinde bulunulur.
• Özel mektuplardaki günlük konuşma dili yerine edebi mektuplarda genel olarak sanat değeri taşıyan bir anlatım vardır.

ÖZEL MEKTUPLARLA EDEBİ MEKTUPLAR ARASINDAKİ BENZERLİKLER

• Her ikisi de yazılı birer iletişim aracıdır.
• Bu mektupların her ikisi de bir hitapla başlar, hitap şeklini gönderici ile alıcı arasındaki yakınlık belirler.
• Her ikisi de giriş-gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur.
• Her ikisinde de sağ üst köşeye tarih, sağ alt köşeye de isim yazılıp imza atılır.

MEKTUP NASIL YAZILIR?

Bir mektup ya da e-posta yazma aşamaları aşağıda gösterilmiştir:

1. Amaç ve Muhatap Belirleme

• Önce mektup ya da e-postanın kime gönderileceği belirlenir (Kişi ya da kurum).
• Mektup ya da e-postanın yazılma amacı ortaya konur (Bir dileği, isteği iletmek, bir ricada bulunmak gibi).
• Muhatabın durumuna göre bir dil ve üslup düşünmek gerekir (Yakın bir kişiye daha doğal ve içten, kuruma daha resmi bir dil kullanma gibi).

2. İçeriği Belirleme

• Mektup ve e-postada neler anlatılacağı belirli bir düzen içinde sıralanır (Konu açık seçik olarak belirlenmelidir).

3. Hitap İfadesini Yazma

• Mektuba bir hitap ile başlanır (Yazıldığı kişi ya da kuruma uygun hitap şekli seçilmelidir).

4. Kendini Tanıtma

• Resmi kurumlara yazılan mektup ve e-postalarda yazan kişi kendini tanıtır (Adı soyadı, mesleği gibi).

5. İçeriği Yazma

• Ardından içerik bütün ayrıntısı ile belirli bir mantık sırası içinde verilir (Kişiye ya da kuruma yazılması, yazılan kişinin yakınlığı da içeriği belirler).

6. Selam / Sevgi / Saygı İfadesi Kullanma

• Yine kişiye veya kuruma yazılma şekline göre “sevgi, saygı ve selam” gibi ifadelerle mektup ya da e-posta sonlandırılır.

7. Ad – Soyad – Tarih – Adres Yazma / İmza Atma

• Mektupların sağ üst köşesine yazıldığı günün tarihi atılır. Sol alt köşeye adres bilgileri, sağ alt köşeye ad-soyad yazılır ve imza atılır (Bu bölüm e-postada yer almaz).

8. Dil – yazım ve Noktalama Hatalarını Düzeltme

• Mektup ya da e-posta yeniden okunur, varsa dil ve anlatım yanlışları; yazım ve noktalama hataları düzeltilir.