İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı: Yazılı Edebiyat

 

İslamiyet’in kabulünden önceki dönemde Türklerin yazılı edebiyatı, genellikle sözlü gelenekler yoluyla aktarılan şiir ve destanlardan oluşuyordu. Bu edebi eserler, Türk kültürünün ve eski Türk hayat tarzının zengin bir yansımasıdır.

Türk edebiyatının ilk dönemi olan Göktürk dönemi, M.S. 6. yüzyıldan M.S. 8. yüzyıla kadar uzanır ve bu dönemde yazılmış en eski Türk edebi eserleri yer almaktadır. Göktürklerin yazdığı Orhun Abideleri, Türk edebiyatının en eski ve önemli eserleri arasındadır. Bu abidelerde, Türk tarihi, gelenekleri, inançları ve yaşam tarzı hakkında bilgiler yer almaktadır. Ayrıca, bu dönemde yazılmış Kül Tigin ve Bilge Kağan gibi destanlar da Türk edebiyatının en önemli eserleri arasındadır.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatında, şiirin önemi büyüktür. Türklerin yaşam tarzı, doğa ve hayvanlar üzerine yazılan şiirler, edebiyatın temelini oluşturur. Ayrıca, Türk mitolojisinde yer alan kahramanların destanları, Türk edebiyatında önemli bir yer tutar. Bu destanlar, Türk kültürü ve inancının zengin bir yansımasıdır.

İslamiyet’in kabulünden önceki dönemde Türk edebiyatı, genellikle sözlü gelenekler yoluyla aktarılan edebi eserlerden oluşurdu. Bu nedenle, yazılı edebiyatın ürünleri azdır. Ancak, sözlü edebiyat geleneğinin zenginliği ve önemi, Türk edebiyatının gelişiminde büyük rol oynamıştır.

İslamiyetten Önceki Yazılı Edebiyatımızın Özellikleri

1. Şiirler, destanlar ve efsaneler şeklinde oluşturulmuştur.
2. Bu edebiyat, sözlü kültürün bir parçasıdır ve şiirler genellikle ezberlenerek kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.
3. Dil olarak Eski Türkçe kullanılmıştır.
4. Edebiyat eserleri, Türk kültürü ve tarı
5. Türk toplumunun o dönemdeki hayat tarzı, gelenekleri, inançları ve kültürüne dair önemli ipuçları verir.
6. Bu edebiyatta kadim Türk inancı ve Türk şamanizmi etkileri görülür.
7. Eserlerdeki kahramanlar, genellikle doğaüstü güçleri olan, savaşçı ve yiğit kişilerdir.
8. Türklerin o dönemdeki hayvan kültürüne dair bilgi verir. Özellikle de atın önemi vurgulanır.
9. Eserlerdeki temalar arasında savaş, aşk, ölüm, doğa, inanç ve kahramanlık yer alır.
10. Bu edebiyatta, o dönemdeki Türk toplumunun günlük yaşamından örnekler verilir.
11. Eserlerdeki karakterlerin güçlü bir ahlaki ve etik değerleri vardır ve bu değerler Türk toplumunun o dönemdeki ideallerini yansıtır.
12. Orta Asya ve çevresindeki diğer toplumlarla etkileşim halinde olan Türk kültürü, bu edebiyatta farklı dillerden ve kültürlerden izler taşır.
13. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, Türklerin tarih boyunca devam eden sanatsal yeteneklerinin bir ifadesidir.
14. Bu edebiyat, Türk kültürü ve toplumunun gelişimine ve tarihsel köklerine ışık tutar.
15. İslamiyet’in kabulünden sonra İslam kültürü etkisi altına giren Türk edebiyatı ile karşılaştırıldığında, İslamiyet öncesi yazılı Türk edebiyatı daha Şamanist, doğaüstü güçlere daha fazla odaklanmıştır.

Orhun Âbideleri

1. Türk dilinin en eski yazılı belgeleridir.
2. 8. Yüzyılda Türkler tarafından yazılmıştır.
3. Göktürk Kağanlığı dönemindeki Türk tarihi, kültürü ve geleneklerini anlatır.
4. Toplamda 3 yazıt vardır: Orhun Yazıtları, Yenisey Yazıtları ve Talas Yazıtları.
5. Yazıtların yazımında Orhun alfabesi kullanılmıştır.
6. Âbideler içeriği, genellikle Türk tarihi ve kültürü hakkında bilgi veren törensel ve tarihsel metinlerden oluşur.
7. Yazıtlar, İslam öncesi Türk inancını yansıtan “Gök Tanrı” gibi tanrı inancının varlığına işaret eder.
8. Âbidelerin Türk dilinde yazılmış olması, Türk dili ve kültürü hakkında önemli bir kaynak niteliği taşır.
9. Orhun Âbideleri, 1889’da keşfedilmiş ve Türk kültürü ve dilinin araştırılmasında önemli bir rol oynamıştır.
10. Âbidelerin Türklerin yazıyı kullanmaya başladığı dönemdeki sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel yaşamlarına ışık tutması açısından önemi büyüktür
11. Âbidelerin bazı bölümleri, Türklerin Çin ve İran gibi komşu toplumlarla olan ilişkilerine ve bu toplumlarla yaptıkları savaşlara dair bilgi verir.
12. Âbideler, Türklerin o dönemdeki hayvan kültürüne dair bilgi verir. Özellikle de atın önemi yazıtlarda vurgulanır.
13. Âbidelerin korunması ve Türk kültürü için önemli bir belge olarak kabul edilmesi sebebiyle UNESCO tarafından Dünya Belleği listesine alınmıştır.
14. Âbidelerin özellikleri, Türk dilinin ve yazı sistemlerinin gelişimini anlamak için önemli bir kaynaktır.
15. Âbidelerin büyük bir kısmı, Türkçenin en eski yazılı formu olan Eski Türkçe ile yazılmıştır.
16. Âbidelerin en bilineni, Orhun Nehri kıyısındaki Orhun Vadisi’nde bulunmuştur.
17. Âbidelerin Göktürk Kağanlığı döneminde yazıldığı düşünülmektedir. Göktürkler, 6.-8. yüzyıllar arasında Orta Asya’da hüküm sürmüş bir Türk devletidir.
18. Âbidelerin yüksek sanat değeri vardır. Yazıtların üzerindeki hayvan resimleri ve süslemeler, Türk sanatının en güzel örneklerindendir.
19. Âbidelerin, Türklerin arkeolojik, kültürel ve tarihi mirasının bir parçası olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, Türk kültürü açısından büyük bir öneme sahiptir.
20. Orhun Âbideleri, Türk tarihinin en önemli kaynaklarından biridir ve Göktürk Kağanlığı dönemine ait eserlerdir. Yazıtlar, Türkçe
21. Orhun Âbideleri, günümüzde Moğolistan sınırları içinde kalan Orhun Vadisi’nde bulunmuştur. Âbidelerin keşfi, 1889 yılında Rus bilim adamı Vasily Radloff tarafından gerçekleştirilmiştir.
22. Âbidelerin ilk çevirisi, Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından yapılmıştır. Thomsen, 1893 yılında Orhun Âbideleri üzerine önemli bir çalışma yayımlamış ve yazıtların içeriğini çözümlemiştir. Thomsen’in çalışması, Orhun Âbidelerinin dilbilim ve tarih araştırmaları açısından büyük bir kaynak haline gelmesini sağlamıştır.