Qoraqalpog’istonning boy xalq og’zaki ijodi bir necha asrlar davomida rivojlangan. Uning asosini xalq og’zaki ijodining barcha janrlari: ertaklar, maqollar, matallar, rivoyatlar, she’rlar va boshqalar tashkil etadi.
Qoraqalpoq xalq og’zaki ijodining eng yorqin nayomondalari bu epos yoki epos she’rlar (dostonlar) hisoblanadi. Ushbu janrdagi ijod namunalari besh mingdan ortiq bo’lib, ular o’z ichiga: qahramonlik, lirik, ijtimoiy-maishiy, ertak-roman va boshqa turdagi dostonlarnio’z ichiga oladi. Ular dostonchi-qo’shiqchilar- baxshi va jiraular tomonidan, musiqiy asboblar-qobiz va dutor jo’rligida ijro etiladi. Folklor san’atida muhim o’rinni XI-XVIII asrlardagi ijod namunalari: Sharyar, Qoblan, Yedige, Yer Shora, Alpomish, Qurbonbek, Yer Ziyor, Qirq qiz va boshqalar tashkil etadi. Alpomish qahramonlik dostonida asosiy g’oya buzilib ketgan qabilalarning birlashishi, do’stlik, vatanparvarlik hisoblanadi. Qoraqalpoq madaniyatining ko’zga ko’ringan yodgorligi va durdonasi hisoblangan Qirq qiz dostoni tashqi bosqinchilarga qarshi kurashgan ayol himoyachilar va erkak qahramonlar haqida hikoya qiladi. Aynan shunday doston boshqa xalqlarda uchramaydi.
Qoraqalpoq xalq og’zaki ijodining ko’plab janrlarida hazil-mutoyiba va hajviy asarlar ko’p uchraydi. Ularga misol tariqasida xalq og’zaki nasriy ijodi namunasi- latifani keltirish mumkin. Yoki kulguli qo’shiq dialoglar-aytis yoki juaplar ham ushbu janrdagi ijodga kiradi. Ular asosan yosh yigit va qizlar o’rtasidagi so’z o’yinlarida qo’llaniladi. Juap- savollarni qisqa, takomillashgan, ijodiy va qofiyalashgan shaklda berishga va tezda, o’zini yo’qotmasdan, hozirjavoblik bilan javob qaytarish qobiliyatiga asoslanadi. Ular musiqasiz, ammo, ohang bilan va ritmik o’tishlar bilan ijro etiladi. Qadimda, shuningdek, xalq shoirlari orasidagi so’z aytishuvlari ham mashhur bo’lgan.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder